વિશેષ / ગુજરાતનો વિકાસ કરવો હોય તો સૌરાષ્ટ્રના આ રાજા પાસેથી શીખવો જોઈએ

• ગોંડલના રાજવી ભગવતસિંહજીનો જન્મદિવસ
• આજે પણ પ્રજા યાદ કરે છે તેમના કાર્યોને
•  નગર આયોજન મેનેજમેન્ટના વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રેરણારૂપ

મહારાજા ભગવતસિંહજી ગોંડલના મહારાજા હતા. તેમનો જન્મ 24 મી ઓક્ટોબર 1865ની કારતક સુદ પાંચમના રોજ ધોરાજી ખાતે થયો હતો. માતા મોંઘીબા અને પિતા સંગ્રામસિંહ ભાણજી જાડેજાને ત્યાં પુત્રરત્ન પ્રાપ્તિ થતાં આનંદ અપાર હતો. સમય જતાં ભગવતસિંહજીએ નવ વર્ષની ઉંમરે રાજકોટની જાણીતી રાજકુમાર કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો. ત્યારબાદ 1884 માં ગોંડલ રાજ્યની તેમણે ગાદી સંભાળી.

1892 માં ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી પ્રાપ્ત કરી પદવી

ભગવતસિંહજી જાડેજાને 4 રાણીઓ હતા. જેમાં પટરાણી સાહેબ નંદકુંવરબા (ધરમપુરના કુંવરી) બીજા રાણીસાહેબ વાંકાનેરના કુંવરી ત્રીજા રાણીસાહેબ મીણાપુરના કુંવરી ચોથા રાણીસાહેબ ચુડાના કુંવરી હતા. 1885 માં મુંબઈ યુનિવર્સિટીના ફેલો. 1886 માં વૈદકીય જ્ઞાનસંપાદન માટે સ્કોટલેન્ડનો પ્રવાસ ખેડ્યો હતો. 1892 માં ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટી તરફથી ડી.સી.એમ.ની પદવી 1895 માં એડિનબરો યુનિવર્સિટી તરફથી આર્યુવેદનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ પર એમ.ડી. સુધીનું શિક્ષણ તેમણે પ્રાપ્ત કર્યું હતું.

ભગા બાપુના 'થાકલા' આજે પણ હયાત છે ગોંડલના પાદરમાં 

એક વખત જ્યારે તેઓ છૂપા વેશે પોતાના નગરની યાત્રાએ નીકળે છે ત્યારે એક વૃધ્ધા તેમને સાદ પાડીને ઘાસનો ભારો માથે ચઢાવવા આજીજી કરે છે. રાજા હોવા છતાં પણ તેમણે હોદ્દાની પરવાહ કર્યા વગર તે વૃધ્ધાને માંથે ભારો ચઢાવવામાં મદદ કરે છે. ત્યારે તેણીના મોઢાંમાંથી શબ્દો સરી પડે છે તે આપણા ભગવતસિંહ બાપુ જો થાકલા કરી આપે ને તો આ ભારો ચઢાવવા માટે કોઇની મદદ ના લેવી પડે. મહારાજાએ આ વાત સાંભળી અને પોતાનો પરિચય આપ્યા વિના તરત જ તેમણે પૂછ્યું આ 'થાકલા' એટલે શું..?. 

વૃદ્ધાએ જવાબ વાળ્યો કે માણસની ઉંચાઇ જેટલા 2 પત્થર ઉપર એક આડો પત્થર એટલે થાકલાં. જે વટેમાર્ગુનો થાક ઉતારે છે અને કોઇ ભારો લઇને નીકળે તો ત્યાં રાખીને આરામ કર્યા પછી જાતે જ માંથે ચઢાવી શકે તેવી વ્યવસ્થા. મહારાજાએ વાત સાંભળીને વિદાય લીધી અને રાજના એન્જીનીયરને બોલાવી તાત્કાલિક અસરથી થાકલાં બનાવવાની સુચના આપી. 

પ્રથમ ટેલિફોન લાઇનની શરૂઆત 

ગોંડલ નરેશ ભગવતસિંહજીએ 1887 માં સૌ પ્રથમ ટેલીફોન લાઈન (દરબારગઢ થી હજૂર બંગલો) શરૂ કરી હતી. આ સાથે જ ગોંડલની પ્રજાને રેડિયો સાંભળવા માટે લાયસન્સ નહોતું લેવું પડતું તેવા અનેક કિસ્સાઓ લોકમુખે સાંભળવા મળે છે.

નગર આયોજન મેનેજમેન્ટના વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રેરણારૂપ

તેમણે ગોંડલમાં કરાવેલ નગર આયોજન મેનેજમેન્ટના વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રેરણારૂપ બને તેમ છે. આ સાથે ગુજરાતીનો સૌથી સમૃદ્ધ શબ્દકોષ ભગવદ્ ગોમંડલની રચના કરાવી જે 9 ભાગમાં વિભાજીત કરવામાં આવ્યો છે. જેમાં ગુજરાતી ભાષાના 2,81,370 શબ્દોનો સમાવેશ થાય છે. મહારાજા ભગવતસિંહજીએ ગોંડલની ગાદી માત્ર 4 વર્ષની ઉંમરે સંભાળી હતી. 

સાયકલનું લાયસન્સ ? 

રાજાશાહી સમયમાં ઘોડાગાડી કે બળદગાડાનો જમાનો હતો. મોટરકાર તો પછી આવી અને તે પણ અંગ્રેજો કે સ્ટેટ પરિવારો પુરતી જ મર્યાદીત હતી. પરંતુ આ સમયગાળામાં પરીવહનનું મહત્વનું સાધન સાયકલ હતી. ગોંડલ સ્ટેટમાં એવો રીવાજ હતો કે, સાયકલ ચલાવવા માટે પણ લાયસન્સ લેવાની જરૂર પડતી. 

પ્રજાકલ્યાણના કાર્યો તથા કુશળ વહીવટદાર તરીકે જાણીતા ગોંડલ નરેશ ભગવતસિંહજીના કાર્યકાળમાં સાયકલ ચલાવવા માટે લાયસન્સ લેવું પડતું હતું. સાયકલ ધારકને ગોંડલના પ્રજાવત્સલ રાજવી ભગવતસિંહજીના હસ્તાક્ષર ધરાવતું નવ પાનાની પુસ્તિકાવાળુ લાયસન્સ એટલે કે પરવાનો આપવામાં આવતો હતો. આ પુસ્તિકામાં દર્શાવવામાં આપવામાં આવેલ 14 નિયમોનું પાલન સાયકલ ચાલકે ગંભીર રીતે પાલન કરવું ફરજિયાત હતું. 

લાંબા સમય સુધી રાજ કરનાર રાજવી

ભગાબાપુ (ભગવત સિંહજી)એ 1865 થી શરૂ કરીને 1944 સુધી એમ કુલ 75 વર્ષ સુધી ગોંડલ રાજનો કારોભાર સંભાળ્યો હતો. આજે પણ તેમને લાંબુ શાસન કરનાર રાજવીઓની યાદીમાં તેઓ સ્થાન ધરાવે છે. 

આજનો વિકાસ ઝાંખો લાગે 

નોંધનીય છે કે, તેમનું 9 મી માર્ચ 1944ના રોજ દેહાવસાન થયું. સમગ્ર ગોંડલ રાજ્યમાં શોકનું મોજું ફરી વળ્યું. ભગવતસિંહજીના સમયગાળામાં થયેલ વિકાસની આજે પણ નોંધ લેવાય છે, આજની સરકારો દ્વારા જ્યારે વિકાસના ગુણગાન ગાવામાં આવી રહ્યા છે ત્યારે ગોંડલ સ્ટેટના વિકાસ સામે આજનો વિકાસ ઝાંખો લાગે તેમ કહેવું ખોટું નથી.